Huizenbouw in Z
Het zelf maken van huisjes in schaal Z
Er zijn uiteraard meerdere methodes om huizen en andere gebouwen op schaal te maken. In dit geval gaan we uit van massief hout dat met diverse gereedschappen in de juiste vorm wordt gesneden.
Maak een model
Het eerste punt is het maken of vinden van een geschikt model. Iemand die een beetje weet van de bouwwereld kan zelf direct een schets maken op schaal, al dan niet naar aanleiding van een bestaand gebouw. Hier wordt gestart met een papieren model. Papieren modellen zijn in redelijke verscheidenheid gratis te downloaden van diverse sites. Één daarvan is “https://www.grundschule-pretzschendorf.de/Werken/Weihnachtsberg/weihnachtsberg.html”. Er is een veel grotere verscheidenheid aan betaalde modellen te koop, zoals op “https://www.modelbouwtekeningen.nl/”. Om dit gratis te gebruiken kan in sommige gevallen de tekening op het scherm gebracht worden. Van dit scherm een screenshot maken en vervolgens dit screenshot als afbeelding op te slaan. De kwaliteit laat dan zeer te wensen over, maar is voldoende om als model te gebruiken op schaal Z. In principe is het mogelijk om eerst het papieren model in elkaar te plakken. Dan heb je een idee hoe het geheel er uit komt te zien. Met nogal wat priegelwerk kan dit op schaal Z, maar aan te bevelen is het op de originele schaal te doen. Afdrukken op gewoon printerpapier is voldoende, tenzij je het model later wil gebruiken. Dan kan beter een zwaardere kwaliteit papier gebruikt worden. Je kunt ook de front-, achter-, en beide zijden afdrukken. Dat is voldoende om de tekening over te brengen op het hout. In dat geval dient de tekening bij voorkeur op de juiste schaal zijn.
Tekening op schaal maken
Om een schets of tekening op schaal te maken maken we gebruik van het open source programma Inkscape (https://inkscape.org/), maar uiteraard kan elk tekenprogramma gebruikt worden. Voorwaarde is wel dat de juiste afmetingen van de tekening kunnen worden ingesteld. Meestal zijn de schetsen opgeslagen in JPG. Dit is verder geen bezwaar, in Inkscape kan een dergelijke afbeelding geïmporteerd worden en vervolgens op schaal gebracht (gebruik “Object Properties – Ratio behouden”). Dit doen we door boven de afbeelding een lijnstuk te tekenen. Dat lijnstuk maken we 1 cm lang (op schaal Z is dat in werkelijkheid 2,2 meter), dat is vrijwel exact de hoogte van een standaard deur. Die lijn plaatsen we naast een deur en dan verkleinen of vergroten we de afbeelding tot één van de deurtjes net even hoog is als het lijntje lang is. Hoe meer je inzoomt hoe nauwkeuriger je kunt werken. Is de afbeelding op de juiste schaal dan kan deze afgedrukt worden. Vervolgens de gewenste panelen met een breekmesje uitsnijden (heel voorzichtig, het is gepruts op de vierkante millimeter). Bij vrijwel de meeste gebouwen is voorzijde en een zijkant voldoende, maar dat is afhankelijk van het gebruikte model. Eenvoudig beginnen om ervaring op te doen is wel gewenst.
Overzetten naar het hout
Verstekbak met een blok lindenhout
Afgetekend blokje, klaar om te verzagen
Volgens de diverse deskundigen op houtsnijwerk is lindehout het meest geschikt. Dit is een lichte houtsoort die weinig nerf heeft en gemakkelijk te bewerken is. Lindehout is online te koop in diverse afmetingen. Balkjes van 37 x 100 mm zijn prima geschikt. Veel groter moet het niet zijn anders wordt het lastiger om te verzagen. Dat is uiteraard afhankelijk van de gebruikte zagen, maar in schaal Z is het kleinste gewoonlijk het beste.
Op het balkje breng je de maximale afmetingen van het model aan. Is het model groter dan het balkje dan moet je het in delen maken en de delen later aan elkaar plakken. Vervolgens zaag je een blok uit met de maten van het gewenste model. Hiervoor kan een gewone verstekzaag worden gebruikt om de boel netjes haaks te houden. Houdt wel ca 1 mm overmaat aan om eventuele fouten nog te kunnen corrigeren. Kleiner maken kan altijd, groter maken is lastiger.
Teken dan aan de hand van het papieren model de contouren op het hout. Voorzijde, achterzijde en de beide zijkanten.
Op maat zagen
Afhankelijk van het beschikbare gereedschap en de vaardigheden kan dit op verschillende manieren.
Met een freesbank
Voor miniatuurwerk zijn er kleine freesbankjes te koop. Deze kosten echter wel een paar honderd euro, maar, zoals meestal, is alle waar naar zijn geld. Om goed te kunnen frezen is wel wat ervaring nodig, ander verniel je het werkstuk of, nog erger, de frees zelf.
Met handgereedschap
Dit is het eenvoudigst en ook het goedkoopst. Maar ook hier is ervaring en materiaalkennis zeer aan te bevelen. In principe is een set goed scherpe messen voldoende. Een set omdat je van grof naar fijn werkt. Als je alles met een fijn schrapertje wil doen, dan kan dat, maar je bent wel een eeuwigheid bezig. Beter is daarnaast een sortering zagen, figuurzagen en verstekzagen, van fijn naar extra fijn.
Met een decoupeerzaag
Een standaard decoupeerzaag is voor dit werk in het algemeen te grof. Beter is een miniatuur tafeldecoupeerzaag. Bijvoorbeeld eentje van Dremel, die kan maximaal 4 cm dik aan, al kost dat wel zo af en toe een zaagje. Zaag zo nauwkeurig mogelijk de verschillende contouren van het bouwwerk uit, bij voorkeur ook met inbegrip van de uitstekende delen zoals schoorstenen en dergelijke. Uiteraard is het mogelijk deze delen los te maken en achteraf op te plakken, maar dat is vaak minder degelijk. Bij ingewikkelde vormen kan het wel nodig zijn. Iedere keer als er een stuk gezaagd is, is het nodig om de tekening opnieuw op te zetten, anders verlies je op een gegeven moment het overzicht. “Waar ben ik nu opeens gebleven”?
Een voorbeeld van een tafeldecoupeerzaag
Tafeldecoupeerzaag, gemonteerd
Het huisje, grof in model gezaagd
Het uitsnijden van de details
Als met de voorgaande methoden de ruwe vorm is gemaakt is het tijd om aan de details te beginnen. De hoeken en gaten zogezegd. Ook dit is afhankelijk van de beschikbare gereedschappen en materialen. Een stevig, vlijmscherp, houtsnijmes is vrijwel essentieel. Het lukt ook met een breekmesje en zacht hout, maar daarmee zit je gauw in je vingers. Naast een mes is schuurpapier belangrijk. Verder kun je een multitool gebruiken met diverse hulpstukken zoals schuurbanden, frezen en graveerpennen. Vooral schuurbanden zijn nuttig. Zorg ervoor dat de gewenste vormen goed op het model afgetekend zijn. Grotere delen weghalen kan met de multitool en een schuurband, korrelgrootte afhankelijk van hoeveel materiaal welke verwijderd moet worden. Ietsje fijner werk je met kleine frezen en graveerstiften. Voor het echte fijne werk, schoorsteentjes, dakgoten etc. met een mesje.
De laatste hand en het corrigeren van fouten
Gegarandeerd is er tijdens de voorgaande bewerkingen iets misgegaan. Er is een schoorsteentje afgebroken of je bent net iets te enthousiast aan het zagen of slijpen geweest.
Afgebroken delen
In principe kunnen per ongeluk afgebroken delen gewoon weer worden opgeplakt. Gewone houtlijm (witte lijm) voldoet prima. Eventuele overtollige lijm kan eenvoudig met een breekmesje worden weggesneden. Als het te lijmen oppervlak te klein is, dan is het jammer maar helaas. Maar in dat geval was het tóch al niet een stabiele en degelijke constructie.
Teveel materiaal verwijderd
Een snelle frees of schuurband hoeft maar ietsje uit te schieten of er wordt een hap uit het materiaal genomen. Hoe zorgvuldig je ook werkt, schade op deze of andere manieren kan heel makkelijk ontstaan. Net als met alle vormen van houtbewerking kan dit gecorrigeerd worden met kneedbaar hout voor de grotere schades of plamuur voor de kleinere. Opbrengen volgens voorschrift en met een fijne spatel gladstrijken. Als het niet helemaal gladgestreken is kunnen eventuele hobbels en bobbels glad worden geschuurd met fijn schuurpapier. Bij gebruik van plamuur kan het nodig zijn om een tweede en soms zelfs een derde laag aan te brengen. Plamuur kan krimpen als het droogt.
Finishing touch
Indien gewenst kan geprobeerd worden om nadere detaillering aan te brengen. Denk aan verzonken deuren, ramen, of vakwerkpatronen. Bedenk wel dat dit heel nauwkeurig moet gebeuren. Bedenk ook dat op schaal Z een zodanige detaillering vaak niet zichtbaar is. Deze detaillering kan ook worden gesuggereerd door het gebruik van verf.
Gebruikte gereedschappen
- Verstekbak met zaag
- Tafelfiguurzaag
- Balpen
- liniaal
- Winkelhaak
- Beitel
- diverse vijlen
- Rasp
- Breekmesje
- Houtlijm