Tijdperk (Epoche)

Algemeen

Om de indeling van de modelspoorhobby in tijdvakken mogelijk te maken, is het systeem met tijdperken bedacht (Duits: Epoche). Er zijn een aantal systemen, maar de meeste grote fabrikanten (ook van huisjes en auto's) gebruiken het systeem volgens MOROP-norm NEM 800. Dit systeem werd in 1968 in het tijdschrift „Miniaturbahnen“ (miba) geïntroduceerd en geeft een verdeling aan in tijdvakken aan de hand van significante veranderingen. Denk bijvoorbeeld aan het invoeren van een nieuw nummersysteem bij de DB in 1968. De tijdperkindeling kan daarom per land enigszins verschillen.

• Er is soms ook kritiek op de gekozen indeling. Mede daarom is er per tijdperk weer een onderverdeling gemaakt, zodat er nog meer significante gebeurtenissen bij betrokken konden worden.

Tijdperk I

Nabouw van de Adler, Duitslands eerste locomotief, tijdens het Dampfspektakel in Koblenz op 3 april 2010

• Tijdperk I begint bij de eerste spoorlijnen (zo omstreeks 1835) en loopt tot ongeveer 1920. Deze tijd wordt vaak aangeduid als de "Länderbahn"-tijd, aangezien er met name in Duitsland alleen (kleine) spoorwegmaatschappijen waren per (later Bonds-)land.
• Voorbeelden hiervan zijn de Königlich Bayerische Staatsbahn K.Bay.Sts.B. en de Königlich Württembergische Staats-Eisenbahnen K.W.St.E..
• Iedere maatschappij had z'n eigen kleurstelling en personenrijtuigen werden vaak per klasse in een andere kleur geschilderd.
• De locomotieven zijn vrijwel allemaal stoomlocs; pas tegen het einde van dit tijdperk kwamen de eerste elektrische locomotieven.

Indeling in Duitsland

Typische Tijdperk I-nummering, van een Beierse rangeerloc.

• Periode Ia: 1835 tot 1870 (Begin van de spoorwegen)
• Periode Ib: 1870 tot 1890 (De Pruisische spoorwegmaatschappij wordt een staatsbedrijf)
• Periode Ic: 1890 tot 1909 (Grote technologische ontwikkelingen)
• Periode Id: 1909 tot 1920 (Start van het "Deutscher Güterwagenverband", Oorlogstijd en hyperinflatie)

Indeling in Oostenrijk

• Periode Ia: 1837 tot 1858
• Periode Ib/c: 1858 tot 1884
• Periode Id: 1884 tot 1891
• Periode Ie: 1891 tot 1913
• Periode If: 1913 tot 1920

Indeling in Zwitserland

• Periode Ia/b: 1844 tot 1882
• Periode Ic: 1882 tot 1902
• Periode Id: 1902 tot 1920 (Oprichting van de SBB)

Indeling in Amerika

• Periode I: vóór 1925 (Begin van de spoorwegen met de eerste stoom locomotieven)

Tijdperk II

Typische wagoninformatie in Tp II

Tijdperk II loopt ongeveer van 1920 (oprichting van de Deutsche Reichsbahn) tot 1945/1949. Dit wordt voor de Duitse spoorwegen ook wel de "Reichsbahnzeit" genoemd. In deze tijd verdwenen vrijwel alle kleinere spoorwegmaatschappijen en werd er een landelijke kleurcodering voor rijtuigen ingevoerd. Personenrijtuigen werden bruingroen en goederenwagens roodbruin geschilderd. Het was de laatste grote bloeitijd van de stoomlocomotief. Periode IId (1945-1949) is tamelijk bijzonder in deze indeling, aangezien een groot deel van het materieel en de infrastructuur verwoest waren. Deze periode wordt in de modelbouw slechts zeer zelden als thema gebruikt.

Indeling in Duitsland

• Periode IIa: 1920 tot 1926 (De "Länderbahnen" gaan op in de „Deutsche Reichsbahn“, in 1924 wordt de Deutsche Reichsbahn Gesellschaft (1924) opgericht; veel locs hebben nog wel de kleuren en opschriften uit de "Länderbahn"-tijd)
• Periode IIb: 1926 tot 1937 (Invoering van eenheidskleuren voor locomotieven (bijvoorbeeld het bekende zwart/rood voor stoomlocs); een nieuw nationaal nummersysteem; elektrificatie in het zuiden in Duitsland)
• Periode IIc: 1937 tot 1945 (De „Deutsche Reichsbahn“ wordt een staatsbedrijf; aansluiting en overname van de Oostenrijse BBÖ; introductie van de rijksadelaar (vaak met hakenkruis) op locs en rijtuigen; oorlogstijd)
• Periode IId: 1945 tot 1949 (Direct na de oorlog; treinen samengesteld uit overblijfselen; periode eindigt met de oprichting van de DB in West-Duitsland en het zelfstandig bedrijf in de DDR)

Indeling in Oostenrijk

• Periode IIa: 1920 tot 1928
• Periode IIb: 1928 tot 1938
• Periode IIc: 1938 tot 1945

Indeling in Zwitserland

• Periode IIa: 1920 tot 1928 (Elektrificatie van de hoofdlijnen)
• Periode IIb: 1928 tot 1937 (Ingebruikname van de SBB Ae 4/7)
• Periode IIc: 1937 tot 1945 (Ingebruikname van de "Rote Pfeil" (vanaf 1935); econimie onder druk door de oorlog; de meeste stoomlocs verdwijnen door tekort aan kolen)

Indeling in Amerika

• Periode II: 1925 tot 1945 (Stoom tijdperk en het begin van de eerst electrische locomotieven)

Tijdperk III

Nummerplaat van een elektrische locomotief in Tijdperk III

Tijdperk III loopt van ca. 1945/1949 tot 1968, 1970 of 1975. Dit verschilt dus enigszins per land. In de BRD wordt de DB (Deutsche Bundesbahn) opgericht; in de DDR de DR (Deutsche Reichsbahn). Het tijdperk wordt vaak aangeduid als de na-oorlogse tijd, of de "Wirtschaftswunder"-tijd (de tijd van enorme economische vooruitgang in met name West-Duitsland (BRD), voor een groot deel te danken aan het Marshall-plan). Deze tijd kenmerkt zich door een grote verscheidenheid aan materieel. Voor zover nog voor handen werd, zeker in het begin, alles wat na de oorlog nog enigszins reed ingezet. In de loop van de jaren werd echter steeds meer door nieuwbouw vervangen. Stoomlocomotieven kwamen nog veelvuldig voor. Er werden zelfs nog nieuwe modellen ontwikkeld zoals de BR 23 en de BR 10. Langzaam maar zeker werden deze echter toch verdrongen door de praktischere diesel- en elektrische locs. De nummering bleef onveranderd; er werden alleen bij nieuwe traktievormen letters geintroduceerd (E voor elektrische loks, V voor verbrandingsmotorlocs, etc.). Deze periode is, door de grote verscheidenheid aan materieel, bij modelbouwers zeer geliefd.

Indeling in West-Duitsland (BRD)

• Periode IIIa: 1949 tot 1956 (Opschrift „Deutsche Bundesbahn“ volledig uitgeschreven op locs en rijtuigen)
• Periode IIIb: 1956 tot 1968 (Opschrift afgekort naar DB en in een logo weergegeven (de zgn. "Keks"). De 1e klas werd afgeschaft. De 2e klas werd 1e klas; 3e werd 2e. De aanduiding 3e klas verdween dus)

Indeling in Oost-Duitsland (DDR)

• Periode IIIa: 1949 tot 1956 (De spoorwegen kwamen na de oorlog weer op gang)
• Periode IIIb: 1956 tot 1970 (De 1e klas werd afgeschaft. De 2e klas werd 1e klas; 3e werd 2e. De aanduiding 3e klas verdween dus; invoering 3-punts frontseinverlichting)

Indeling in Oostenrijk

• Periode IIIa: 1945 tot 1952
• Periode IIIb: 1952 tot 1956
• Periode IIIc: 1956 tot 1975

Indeling in Zwitserland

• Periode IIIa: 1945 tot 1956 (Ingebruikname van lichte intercity's en de SBB Re 4/4 I; einde van het reguliere stoombedrijf)
• Periode IIIb: 1956 tot 1970 (Ingebruikname van de SBB Ae 6/6 en de SBB RBe 4/4 EW I / II)

Indeling in Amerika

• Periode III: 1945 tot 1970 (Stoom tijdperk begint te verdwijnen, electrische en diesel locomotieven komen op)

Tijdperk IV

Locomotief met UIC-nummering uit Tijdperk IV

Tijdperk IV loop van 1968/1970/1975 tot ca. 1990. Kenmerkend is de invoering van de internationale UIC-nummering (ook wel computernummering genoemd). In Duitsland kregen de internationale/TEE-treinen en Intercity's een rood/beige en oceaanblauw/beige kleurstelling. De laatste stoomlocs verdwenen uit de dienstregeling (in de DDR echter pas in 1988).

Indeling in West-Duitsland (BRD)

• Periode IVa: 1968 tot 1980 (UIC-Nummering; Computernummering op locomotieven; IC met alleen 1e klasse in plaats van de TEE; Nieuwe oceaanblauw/beige kleurstelling)
• Periode IVb: 1980 tot ca. 1985 (IC met 2 klasses, de meeste vooroorlogse locs verdwijnen)
• Periode IVc: ca. 1985 tot 1990 (Eerste rode treinstellen; komst van de Inter City Experimental (de latere Inter City Express of ICE), de laatste vooroorlogse locs, van de serie 194, verdwijnen)

Indeling in Oost-Duitsland (DDR)

• Periode IVa: 1965 tot 1980 (UIC-Nummering, Computernummering op locomotieven bei Loks; nieuwe kleurstelling voor locs in rood en oranje)
• Periode IVb: 1980 tot 1990 (Nieuwe kleurstelling voor rijtuigen)

Indeling in Oostenrijk

• Periode IVa: 1970 tot 1980
• Periode IVb: 1980 tot 1990

Indeling in Zwitserland

• Periode IVa: 1970 tot 1980 (Ingebruikname van de EW III)
• Periode IVb: 1980 tot 1990 (Ingebruikname van de EW IV)

Indeling in Amerika

• Periode IV: 1970 tot 1990 (Stoom tijdperk is verdwenen, electrisch en diesel is primair, alhoewel het passagiers vervoer nationaal af neemt.)

Tijdperk V

Wagonschild van een tankwagen in Tijdperk V

Tijdperk V loopt van 1990, het jaar dat de DR en de DB samengingen, tot ca. 2005/2007. De DB werd gaandeweg geprivatiseerd en er ontstond een wildgroei aan kleinere, particuliere spoorwegmaatschappijen, die vooral op kleinere trajecten (die door de DB niet meer rendabel geacht werden) rijden. Door deze nieuwe maatschappijen is er ook weer een grote verscheidenheid aan kleurstelingen, net als in de "Länderbahn"-tijd. De van oorsprong Amerikaanse trend om de zijkanten van locs en wagens als reclameplaats te verhuren vond z'n doorgang naar Europa, waardoor het kleurenpalet nog bonter werd. Op de internationale lijnen kwamen nieuwe namen, zoals bijvoorbeeld de EuroCity en de InterCityNight, en locs die op verschillende stroomsystemen kunnen rijden. Met de komst van deze locs kunnen de treinen bij de grens gewoon doorrijden en hoeft er niet meer van loc gewisseld te worden.

Indeling in Duitsland

• Periode Va: 1990 tot 1994 (De nieuwe DB, de 2e "oude" Duitse spoorwegen (DR en DB) bestaan nog deels naast elkaar en komen soms nog in oude kleurstelling voor)
• Periode Vb: 1994 tot 2000 (Oprichting van de Deutsche Bahn AG en invoering van het nieuwe wit/rode DB-logo)
• Periode Vc: 2000 tot 2006

Indeling in Oostenrijk

• Periode Va: 1990 tot 2000
• Periode Vb: 2000 tot 2005

Indeling in Zwitserland

• Periode Va: 1990 tot 2000 (Ingebruikname van de SBB Re 460)
• Periode Vb: 2000 tot heden (er is nog geen concrete norm voor overgang naar Tp VI)

Indeling in Amerika

• Periode V: 1990 tot 2005 (Privaat lijnen worden overgenomen door grotere coöperaties en fusies van spoorweg firma's)

Tijdperk VI

De nieuwe nummering met het streepje onder de "D" (Tijdperk VI); deze wagon heeft nog het oude DB-logo.

Tijdperk VI loopt vanaf ca. 2005/2007 tot het heden. Er is een nieuwe richtlijn in de UIC-nummering, waarbij niet meer de maatschappij maar het land als kenmerk gebruikt wordt. Zo wordt "80 DB" bijvoorbeeld "80 __D__-DB". Bij locomotieven wordt, net als bij de wagens, nu een 12-cijferig UIC-nummer gebruikt.

Vanaf 2009 gebruiken alle grote modelbaanfabrikanten Tijdperk VI als aanduiding voor modellen met de nieuwe nummering.

Indeling in Amerika

• Periode VI: 2005 tot 2010 (Er zijn nog een paar private spoorwegen maar het aantal neemt met en met af omdat ze ondergeschikt zijn aan de grotere spoorwegen zoals, BNSF, Union Pacific, Norfolk Southern, Conrail, etc.)

Tijdperk VII

Indeling in Amerika

• Periode VII: vanaf 2011 (Obama wil een nationale hoge snelheids spoorweg systeem, en wie weet wat er nog in de toekomst gaat gebeuren)

Revisiegeschiedenis

"oude" revisiegeschiedenis
Datum	Auteur	Aanpassing
04 maart 2010	Rutger	Pagina aangemaakt
08 april 2010	Rutger	Foto's toegevoegd
25 november 2010	Rutger	Fotobijschriften aangepast voor copyright
02 Februari 2011	Fred Vonk	Amerikaanse tijdperken toegevoegd
25 oktober 2012	Jos	Migratie Wiki1-Wiki2